Lenfödem
Lenfatik sirkülasyonun doğuştan yahut sonradan gelişen nedenlerle bozulması sonucu, proteinden varlıklı sıvının birikimi olarak tanımlanabilir. Örneğin, göğüs kanseri cerrahisi sonrası koltuk altı lenf bezlerinin çıkarılması sonucunda ortaya çıkan en dert verici komplikasyonlardan biridir.
LENFÖDEM NEDEN OLUR?
Lenfödem, rastgele bir kanser tipinde, cerrahi yahut radyoterapi (ışın tedavisi) sonrası gelişebilir. Fakat bilhassa göğüs, prostat ve alt karın bölge kanserleri sonrası gelişir. Kola darbe, sıyrık-kesik, böcek ısırığı ve infeksiyon üzere küçük yaralanmalar lenfödeme neden olabilir.
Lenfödem altta yatan nedene bağlı olarak primer ve sekonder olabilir.
Primer Lenfödem: Lenfatik sistemdeki gelişimsel anormallikler sonucunda ortaya çıkar, doğuştan yahut kalıtsal olabilir.
Herediter (Kalıtımsal) Lenfödem Tıp1A (Milroy Hastalığı): Lenf damarların anne karnında gelişimsel anomalisine bağlı olarak ömrün birinci 2 yılında ortaya çıkar. Sıklıkla bedenin alt kısmı etkilenir ve çift taraflı tutulum vardır, intestinal lenfanjiektazi ve kolestazis eşlik edebilir. Ödem ekseriyetle ayak sırtındadır. Erkeklerde hidrosel (testis torbasında şişme)
Herediter (Kalıtımsal) Lenfödem Tip2 Prekoks (Meige Hastalığı): Primer lenfödemin %65-80’ini oluşturur. Bayanlar daha fazla etkilenir. Klinik tablo 35 yaştan evvel ve çoğunlukla ergenlikte ortaya çıkar.
Lenfödem Tarda: 35 yaştan sonra ortaya çıkar. Lenfatik valv disfonksiyonu (lenfatik kapak bozukluğu) vardır. Primer lenfödem olgularının %10’unu oluşturur.
Sekonder Lenfödem: Gelişimsel olarak olağan olan lenfatik sistemin bir nedene bağlı olarak etkilenmesi sonucu oluşur. En sık sekonder lefödem nedeni filariazistir. Gelişmiş ülkelerde ise en sık neden göğüs kanserli hastalarda görülen postmastektomi lenfödemdir.
Filariazis: Güney kısımlarda görülen endemik bir hastalıktır. Sivrisinekler tarafından taşınan larvalarla sineğin insanı sokması ile lenfatik sisteme geçer. Lenfatik filariaziste daha çok bedenin alt kısmı, göğüs ve dış genital organlar etkilenir. Bedenin kısımlarında ileri derecede artarak, ağrı ve hareketsizliğe yol açar.
Meme Kanseri ile Bağlı Lenfödem: Göğüs kanseri ile bağlı lenfödemde koltukaltı lenf bezlerinin çıkarılması, radyoterapi, beden kütle indeksi (VKİ) yüksek olması ve ileri yaş risk faktörüdür.
Lenfödem Evreleri Nelerdir?
Evre 0 (Subklinik Evre): Hasta cerrahi ya da travma geçirmiş ve şimdi lenfödem başlamamıştır fakat lenfödem riski altındadır. Klinik olarak şişlik yoktur lakin hasta yük hissi tanımlayabilir.
Evre 1 (Reversibl Evre): Bu evrede şişlik klinik olarak ortaya çıkar. Şişlik şimdi yumuşaktır, çukurlaşma olumludur ve şimdi sertleşme yoktur. Lenfödemli uzuvdaki şişlik; aşağı- üst hareket ettirerek yahut gece dinlenme sonrası sabah azalır. Bu evrede uygun ve vaktinde tedavi uygulanırsa uzvu olağan boyutlara getirmek mümkündür.
Evre 2 (Spontan İversibl Evre): Bu evrede doku büyümesi ve sertleşmesi başlar. Vakitle doku sertleşir, çukurlaşma zorlaşır ve Stemmer işareti olumludur. (Stemmer belirtisinde, parmaklar hizasında deri iki parmakla tutulup kaldırılmaya çalışıldığında derinin kakmaması durumu) Bu evrede volüm artışıyla birlikte bölgesel bağışıklık müdafaa düzenekleri bozulmaya başlar ve lenfanjit, selülit üzere enfeksiyonlar sık görülür.
Evre 3 (Lenfostatik Elenfantiazis): Lenfatik ödem volümünde artma ve doku değişiklikleri olur. Bağ doku hücrelerinin büyümesi, kollajen liflerde artış, yağ depolarında artış ve sertleşmeler olur. Doku sıkılaşıp, sertleşir. Stemmer işareti daha barizleşir. Cilt değişiklikleri; papillomlar, kistler, fistüller, hiperkeratoz, hiperpigmentasyon, lenfore, tırnak-cilt mantar enfeksiyonları ve ülserasyonlar sıklıkla görülür.
NE VAKİT GELİŞİR?
* Cerrahiden çabucak sonra hafif şişlik görülebilir. Şişlik süratli bir formda düzgünleşir.
* Cerrahi-radyoterapiden 6-8 hafta sonra gelişen tip, daha yavaş düzgünleşir.
* En yaygın olan, aylar ya da yıllar içinde yavaş gelişen tiptir.
Lenf bezlerinin cerrahi olarak çıkarılması risk artışına neden olur. Unutulmaması gereken nokta; koltuk altı bezinden yapılan biyopsi (sentinel nod biyopsi) ile tedavi planlanmış olsa bile şişme riski vardır. Radyoterapi sırasında şişlik olabilir yahut olan şişlik artabilir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Kolda sıkışma ya da dolgunluk hissi, ağrı, tartı, karıncalanma, şişlik ve kızarıklık, kol, el ve el bileğinde hareket zorluğu, saat, yüzük ya da bileziğin sıkması, deride gerginlik hissi, buna bağlı sorun ve huzursuzluk.
Yavaş yavaş şiştiğinde ölçüm yapılmadıkça, hasta, hasta yakınları yahut tabip tarafından fark edilmeyebilir. Gözle fark edildiğinde çap farkı tedavi edilmesi gereken seviyeye gelmiş olabilir.
LENFÖDEM TEDAVİSİ NASIL OLMALI?
Fizik tedavi hekiminiz tarafından planlanan tedaviye ahenk, tedavi muvaffakiyetini tesirler. Tedavi bazen 1 haftadan kısa, bazen 1 aydan uzun sürebilir. Gerçek uygulama yapılmazsa muvaffakiyet sağlanamaz.
Tedavide emel, şişliği indirmek ve tekrar oluşmasını önlemeye çalışmaktır.
1. Yanlışsız cilt bakımı (kola uygun nemlendirici aşağıdan üst tek istikamette uygulanmalıdır, cilt kuru olmamalıdır) (2 kere /gün)
2. Kendi kendine masaj ve elle yapılan lenf drenajı (bu bahiste eğitim almış, tecrübeli bireylerce uygulanmalıdır, size kolay formu öğretilebilir. Tecrübesiz şahıslara lütfen yaptırmayın, şişliğiniz artabilir!)
3. Basınç kolluğu /bandajlama (egzersizler sırasında kesinlikle kullanılmalı)
Çap farkı fazla ise (iki kol ortasında 2- 2.5 cm) bandaj tedavisi başlanır. Yapılan bandaj tedavisi ve kullanılan materyal özelliklidir. Kısa germeli bandaj ile çok katlı bir uygulama yapılır. Tecrübeli fizik tedavi ve rehabilitasyon doktoru tarafından yapılmalıdır. Çap farklı istenen hudutlara indiğinde, basınç kolluğuna geçilir. Hasta yakınlarına bandajlama öğretilebilir.
4. Basınç pompaları
5. Egzersizler
Tedavide tabip tarafından ölçülen kol çapı kıymetlidir. Çap farklarına nazaran bu tedavilerin hepsi yahut birkaçı uygulanır.
Kaynak: https://www.doktortakvimi.com/blog/lenfodem-2
